De eigen ideeën van de therapeut

In welke mate breng je als therapeut eigen ideeën in?

In de loop van de voorbije 30 jaar hebben diverse therapeutische theorieën en praktijken mijn denken en en mijn gesprekspraktijk als psycholoog en psychotherapeut geïnspireerd.
Echt divers.
Psychodynamisch.
Ervaringsgericht.
Relationeel gericht.
Gedragstherapie.
Directieve therapie.
Hypnotherapie.
Dialectische gedragstherapie.
EMDR.
Mindfulness.
Oplossingsgerichte therapie.
Narratieve therapie.

In die verschillende modellen wordt soms heel anders gekeken naar de positie die de therapeut moet innemen tov de persoon (cliënt).

In welke mate brengt de therapeut eigen ideeën in?
Eigen ideeën over hoe best te leven.
Over hoe om te gaan met emoties.
Omgaan met anderen.
Wat je best doet als je gelukkig wil zijn.
Ideeën over wat de aangewezen therapeutische weg is van on-welzijn naar welzijn.

Uit onderzoek blijkt dat…

Toen ik hoofdzakelijk gedragstherapeutisch en directief werkte, legde ik de persoon (cliënt) mijn theorieën voor over de samenhang van zijn problemen. [Weliswaar op basis van informatie die zo dicht mogelijk aansloot bij de ervaringen van de persoon.]
Ik gaf mijn kijk op het therapeutische pad dat hij best volgde.
Dat pad verantwoordde ik door te verwijzen:
– Naar onderzoek,
– Naar professionele literatuur.
– Naar experten: professor zus en professor zo.

Het gedragstherapeutische model moedigde me aan om een expert-positie in te nemen.
Die van psycholoog-leraar: iemand die psychologisch-professioneel relevante kennis heeft en die deelt.

‘Angsten zitten zo in elkaar’.

‘Deze manieren van doen maken dat angsten toenemen: …’

‘Deze manieren van doen kunnen de intensiteit van angsten verminderen: …’

‘Ik stel voor dat we dat zo aanpakken: ….’

‘Depressie is …’

‘Uit onderzoek blijkt dat …’

Ik bracht mijn ideeën met de pretentie dat ze superieur waren aan de huis-tuin-en-keuken-ideeën van ‘leken’.
Ze hadden hun oorsprong in ‘wetenschap’.
En ik probeerde die ideeën maximale impact te geven.

Gespreksexpert. Geen levensexpert.

De oplossingsgerichte inspiratie moedigde me dan weer aan om te focussen op het gesprek.
Op het ‘live’ spreken dat gebeurt tussen de persoon (cliënt) en therapeut.
Mijn belangrijke bijdrage bestond eruit om goede vragen te stellen.
Vragen met een therapeutisch potentieel.
Vragen die ‘oplossingspraat’ bevorderden. Bv

Vraag hoe de persoon (cliënt) zich een beter leven voorstelt.
Vraag naar recente ervaringen die in die richting leken te gaan. Al was het maar een beetje.
Vraag naar wie wat gedaan had waardoor de betere momenten zich hebben voorgedaan.

Op het einde van het gesprek gaf ik feedback.
Maar ik volgde daarbij netjes de flowchart van Steve de Shazer en Insoo Kim berg.
En dat betekende:
– Geen tips vanuit expert-inzichten in depressie, angst, gelukkig leven, goed functioneren.
– Geen tips vanuit expert-kennis over hoe je gedrag, emoties, gedachten verandert.

Dat betekende:
Goed luisteren naar wat de persoon (cliënt) gezegd heeft.
En dan – bij voorbeeld – :
– Complimenten geven.
En:
– Vragen om te letten op momenten die in de goede richting lijken te gaan. Op wie dan wat doet.
Of:
– Vragen om meer te doen van wat de voorbije weken een positief verschil leek te maken.
Of:
– Vragen om iets anders te doen.

De oplossingsgerichte therapeut neemt geen psycholoog-expert-positie in. Hij heeft expertise, maar die zit ‘em in de vragen die hij stelt en het omgaan met de antwoorden.
Hij is een gespreksexpert.
Geen levensexpert.

Praten over wat de klacht niet is (en opnieuw: dit is niet simpel) lijkt nuttig en waardevol te zijn voor de meeste cliënten. Terwijl ze praten over het niet-probleem en de niet-klacht, doen ze iets anders dan ‘meer van hetzelfde’ (wat niet gewerkt heeft). Hoe meer ze praten over ‘uitzonderingen’, ‘mirakels’, enzovoort, hoe ‘echter’ wordt waar ze over praten.
Steve de Shazer (in ‘Words were originally magic’)

Niet-centraal maar beïnvloedend

Ook de narratieve therapie (die veel gemeen heeft met de oplossingsgerichte therapie) positioneert me als gespreks-maar-geen-levens-expert.

Zet je invloed in opdat je gesprekpartners betekenis kunnen geven aan hun kennis, vaardigheden, levenservaringen, waarden.
Zorg er voor dat hun kennis, vaardigheden, levenservaringen, waarden een reële bron worden van ideeën én van dynamiek om actie te ondernemen.

Niet-centraal maar beïnvloedend.
Zo zag Michael White de positie van de therapeut.
Niet-centraal: Niet de therapeut haar ervaringen en kennis en waarden staan centraal. Maar die van de persoon (cliënt).
Beïnvloedend: De therapeut ontwikkelt vaardigheden en zet die in. Vaardigheden opdat de ervaringen en kennis en waarden van de persoon (cliënt) centraal kunnen gaan staan.
Opdat ze effectief kunnen werken als hulpbron, als navigatiecentrum, als brandstof, als motor.

Maar ik weet wel dat ik dankzij de kaarten die ik in dit boek presenteer beter kan reageren op wat mensen zeggen, zodat zij allerlei verwaarloosde aspecten van hun eigen leven kunnen gaan exploreren. Daardoor kunnen ze beter omgaan met de problemen in hun leven, op een wijze die ze nooit hadden kunnen voorzien.
Michael White (in ‘Narratieve therapie in de praktijk‘)

En dit is Larry Zucker:

Mijn intentie is om een gesprek te creëren dat zich baseert op de bestaande én de opkomende voorkeuren, vaardigheden en vormen van kennis van het koppel. Ik zie die niet als afwezig maar als gemarginaliseerd: gemarginaliseerd door hun ruzie maken, door manieren van denken over relaties en door de verborgen machtsdynamiek die latent aanwezig is in hun (en mijn) positie in de cultuur. Ik wil hen niet de zogenaamde vaardigheden aanleren die de psychologie en de populaire psychologie op de markt brengen. Ik wil geen resultaten bekomen die passen bij mijn eigen doelen. Ik wil ze niet behandelen als onvolgroeide mensen.

Er is een grens

Ik weet hoe professionele psy-kennis zinnig kan zijn voor mensen die zich op een kwetsbare plek in het leven bevinden.
Maar ook: hoe betekenisloos die kan zijn.
Zelfs schadelijk.

Ik heb ervaren hoe zinnig het is kennis, vaardigheden, waarden, visies van de persoon (cliënt) te helpen in het licht komen.
Maar … doet mijn kennis er dan niet toe?
Mijn professionele kennis?
Mijn ervaringskennis?

Nu denk ik: er is een grens.

Over die grens ga ik zelf zodanig sterk betekenis geven aan de ervaringen van de persoon (cliënt)… dat dit ten koste gaat van de ruimte voor de persoon (cliënt) om zelf betekenis te geven aan zijn ervaringen.
Over die grens ga ik zodanig spreken met een stem van autoriteit… dat de persoon (cliënt) minder autoriteit kan ervaren wanneer hij spreekt over zijn leven.
Over die grens ga ik me zodanig opstellen als de initiatief-nemer… dat ik het veel moeilijker maak voor de persoon (cliënt) om zichzelf te ervaren als bron van initiatieven.
Over die grens… koloniseer ik het levensterrein van de persoon (cliënt).

En: We gaan er best van uit dat de macht niet gelijk verdeeld is in de relatie tussen de therapeut en de persoon (cliënt).
Da’s iets waar je misschien wel rekening mee wil houden.

Dus een vraag is voor mij:

Wanneer eigen ideeën getriggerd worden door het verhaal van de persoon (cliënt): hoe kan ik die ideeën aanbrengen
* zonder dat ik die grens overschrijd?
* zonder dat ik het leven en de persoon koloniseer?
* zonder dat ik het kennen, kunnen en de gerichtheden van de persoon (cliënt) verduister?

Hoe doen we dat dan: het spreken hierover?
Heel praktisch?

Wanneer ik me toewend naar het unieke leven van andere mensen, bereid ik me voor op ontdekken.
Dit ontdekken wordt ondersteund door wat ik weet.
Tegelijkertijd ben ik bereid om dit weten te laten veranderen. Of uitdagen. Of bevestigen. Of uitbreiden.
Ik bereid me erop voor én ik ben er bereid toe.
Mijn intentie is om het ontdekken te plaatsen boven alles. En deze intentie gaat over in een levende praktijk door (…).
(Johnella Bird, in ‘Talk that sings’)

Johnella Bird is een Nieuw-Zeelandse therapeute die zich beschrijft als narratief ‘geneigd’. Ze zet de eigen professionele (inhouds)kennis in maar doet dit op een erg overwogen manier. Overwogen opdat haar kennis niet koloniserend wordt. Ik ga hier niet in op hoe ze dat precies doet.

Heb jij hier ideeën over? Eigen praktijken? Stuur me er iets over op info@helpendegesprekken.com.

Johan Van de Putte

PS Ik schrijf ondertussen neer hoe ik daar op begenadigde momenten soms mee omga.

PS PS Ik heb een eerste gespreksgids in de aanbieding: je kan hem hier kopen (en dan krijg je een download-link).