Vriendelijke therapeut => onvrije cliënt?

Een deelnemer aan de opleiding narratieve therapie stelde de vraag:

als je je cliënt vriendelijk vraagt of het oké is dat je [een of ander voorstel], is dat dan wel een echte vraag?

Is dat geen trucje om de instemming van de ander te krijgen? Hoe vaak gaan mensen zeggen: ‘nee, laten we dat niet doen’?
Vriendelijk vragen en daardoor je eigen voorkeuren veel kans op succes geven.
Is zo’n vraag wel een vraag?

Interessante vraag.
Het roept 3 kwesties op:

• Intentie
• ‘If you have a concern, you have to do something about it’
• Hoe doe je dat concreet: de vrijheid van de ander ondersteunen?

Intentie

Jouw intentie is van belang: is het je menens om de ander keuzevrijheid te geven? Of zijn je vragen om toestemming of goedkeuring een retorisch glijmiddel?

‘If you have a concern, you have to do something about it’

Zoals mensen weten waar ze waren toen ze hoorden van 9/11 of van de aanslagen in Brussel in 2016, zo weet ik waar en wanneer ik dat zinnetje voor het eerst gehoord heb: in een workshop in mei 2005 in Antwerpen met Michael White. Verschillende keren zei hij dat zinnetje, telkens wanneer een deelnemer een bezorgdheid naar voor bracht à la ‘maar wat als de cliënt …’

If you have a concern, you have to do something about it.

Een hulpverlener moet steeds de zorgen die zij heeft over iets in de therapeutische relatie ernstig nemen en actie ondernemen.
Dat was zijn boodschap.
En ook: een hulpverlener mag zulke zorgen niet onderdrukken vanuit een onvoorwaardelijk geloof in expert-richtlijnen (bv de richtlijnen van een meester-therapeut of vanuit een therapeutische benadering of protocol).

Dus:

• Jij vraagt je cliënt vriendelijk of het oké is dat je …
• Die zegt ‘ja’.
• Jij vraagt je nu af ‘voelt die zich wel vrij om ’nee’ te zeggen? (= de bezorgdheid)
• => je moet iets doen met die bezorgdheid: vergewis je van de vrijheid die de persoon ervaart om ook ’nee’ te zeggen en – indien nodig – versterk ze.

Hoe doe je dat concreet: de vrijheid van de ander ondersteunen?

Hoe doe je dat: je vergewissen en versterken van de vrijheid van de ander?

Stel:

• Jij, hulpverlener, bent een man.
• Een vrouw consulteert jou. Zij worstelt met de gevolgen van seksueel geweld.
• Jij vraagt je af: zou deze vrouw zich niet veiliger voelen bij een vrouwelijke collega?

Wat nu? Gewoon vragen?

Therapeut: Alice, mag ik u even onderbreken? Ik besef dat u me in vertrouwen neemt rond gebeurtenissen die erg pijnlijk voor u geweest zijn. Ik wil u iets vragen. De onrespectvolle seksuele handelingen waar u het slachtoffer van geweest bent, zijn u aangedaan door een man. Ik ben zelf een man en ik vraag me af of dat het niet lastig maakt voor u om hierover te praten. Zou u niet liever deze gesprekken voeren met een vrouwelijke collega van me? Dat kan hoor.

(Dat is ‘iets doen met de bezorgdheid’. Positieve score.)

Alice: Nee hoor, bedankt, dat hoeft niet.

Hmm… Hoeveel vrijheid heeft ze ervaren om te zeggen: ‘misschien toch liever een vrouw’?
We weten het niet maar laten we even dit scenario volgen: voor déze vrouw is het moeilijk om een man af te wijzen die net zo vriendelijk is om rekening met haar gevoelens te willen houden.
Net omdat hij zo vriendelijk is, wordt haar vrijheid kleiner.

(Negatieve score.)

We moeten iets anders doen. Denk aan vragen als

Therapeut: Alice, denk je dat een gesprek hierover met een vrouw anders zou aanvoelen dan met een man?
Alice: Misschien.
Therapeut: Heb je een idee hoe dat misschien anders zou zijn?

Of

Therapeut: Stel dat we op een punt zouden komen in ons gesprek waar jij een onbehagen of ongemakkelijkheid zou voelen omwille van het feit dat ik een man ben, oké?
Alice: Ja?
Therapeut: Alice, wat zou voor jou het eerste teken zijn dat dit aan het gebeuren is? Waar denk je dat je het zou aan merken?
Alice: Dat ik gespannen word.
Therapeut: Waar zou je die gespannenheid voelen?
Alice: Hier (wijst op borstkas, middenrif, maagstreek).
Therapeut: Wat doe je wanneer je gespannen wordt? Of wat denk je dat je dan misschien zou doen?
Alice: Misschien word ik dan druk en ga ik extra opgewekt doen. Alsof er helemaal niets aan de hand is. Maar achteraf voel ik me dan slecht.
Therapeut: Stel dat je die gespannenheid zou voelen, of dat druk doen, of je merkt de neiging om extra vrolijk te gaan doen, zou je me dat kunnen zeggen?
Alice: Oké.
Therapeut: Zou dat eerder makkelijk of moeilijk voor je zijn?
Alice: Eerlijk gezegd … Eigenlijk weet ik het niet. Misschien zou ik het zeggen, nu we het er over gehad hebben. Misschien ook niet.
Therapeut: Het is moeilijk om zoiets te zeggen, hé?
Alice: Ja, eigenlijk wel.
Therapeut: Heb jij een idee hoe ík dat zou kunnen opmerken, wanneer je gespannen wordt of druk of extra vrolijk? Misschien omdat er een ongemakkelijkheid speelt bij jou die te maken heeft met het feit dat ik man ben?
Alice: Mijn vrienden zeggen me dat mijn ogen dan sneller gaan knipperen. En mijn stem, ik weet niet of je dat zou horen, maar mijn stem klinkt dan meer verkrampt of zo.
Therapeut: Oké, ogen knipperen, je stem klinkt meer verkrampt. Stel dat ik dat opmerk en ik zeg iets als: ‘Alice, mag ik je even onderbreken? Misschien vergis ik me maar ik had even de indruk dat je stem wat meer ingehouden ging klinken, en ik weet dat dat soms kan wijzen op een gespannenheid, dus ik wil je vragen om even na te gaan of er iets speelt van gespannenheid.’ Stel dat ik dat zou doen, zou dat het makkelijker voor jou maken om er dan iets over te zeggen?
…

Een paar besluiten

Vrijheid is niet gegarandeerd als we beleefd en vriendelijk en oprecht toestemming vragen.
Soms moet ze conversationeel geconstrueerd worden.
Soms moeten we binnen de relatie een context creëren waarin onze gesprekspartner kan gaan weten wat de tekenen zijn die kunnen wijzen op een ’nee’.
Een context waarin zij deze ‘nee’ kan laten klinken.
Waar die ‘nee’ invloed heeft.

Hoe probeer jij de vrijheid van je cliënten te ondersteunen?

Johan Van de Putte

PS Interesse in de jaaropleiding Narratieve Therapie (2020-2021)? Check hier.

Als je liever luistert naar dit artikel, dan kan je dat hier.